ഗുജറാത്തിലെ സബർമതി നദീതീരത്ത് ഗാന്ധിജി സ്ഥാപിച്ച ആശ്രമമാണ് സബർമതി ആശ്രമം (ഹിന്ദിയിൽ: साबरमती आश्रम; ഗുജറാത്തിയിൽ:સાબરમતી આશ્રમ). ഗാന്ധി ആശ്രമം, ഹരിജൻ ആശ്രമം, സത്യാഗ്രഹ ആശ്രമം എന്നീ പേരുകളിലെല്ലാം ഈ ആശ്രമം അറിയപ്പെടുന്നു. അഹമ്മദാബാദ് നഗരത്തിൽ നിന്ന് വടക്കുമാറി പ്രശാന്ത സുന്ദരമായ സ്ഥലത്താണ് സബർമതി ആശ്രമം. ഗാന്ധിജി തന്റെ ജീവിതത്തിലെ ഏകദേശം 12 വർഷങ്ങൾ ഈ ആശ്രമത്തിലാണ് ചിലവഴിച്ചത്.
ഇന്ന് സബർമതിയെ ഭാരത സർക്കാർ ഒരു ചരിത്ര സ്മാരകമായ് പ്രഖ്യാപിച്ചിരിക്കുകയാണ്. ഇന്ത്യൻ സ്വാതന്ത്ര്യസമരത്തിലെ സുപ്രധാന നാഴികകല്ലായ ദണ്ഡിയാത്ര ആരംഭിച്ചത് ഈ ആശ്രമത്തിൽ നിന്നായിരുന്നു.
സബർമതി ആശ്രമം ഇന്ന് ഒരു സംരക്ഷിതസ്മാരകമാണ്. ആശ്രമകത്തിനകത്ത് സ്ഥിതിചെയ്യുന്ന ഗാന്ധി സ്മാരക സംഗ്രഹാലയം ഇന്ന് ഗുജറാത്തിലെത്തുന്ന അനേകം സഞ്ചാരികളെ ആകർഷിക്കുന്നു. ആശ്രമപരിധിക്കുള്ളിലെ ഈ സംഗ്രഹാലയ മന്ദിരം ചാൾസ് കോറിയ രൂപകല്പന ചെയ്തതാണ്.
ഹൃദയ് കുഞ്ജ്: ആശ്രമത്തിനുള്ളിൽ ഗാന്ധിജി താമസിച്ചിരുന്ന വീടാണ് ഹൃദയ്കുഞ്ജ്. ഗാന്ധി സംഗ്രഹാലയം പ്രാരംഭത്തിൽ ഇവിടെയാണ് പ്രവർത്തിച്ചിരുന്നത്. പിന്നീട് സംഗ്രഹാലയം പുതിയ മന്ദിരത്തിലേക്കുമാറ്റി. 1963 മെയ് 10-ന് അന്നത്തെ പ്രധാനമന്ത്രിയായിരുന്ന ജവഹർലാൽ നെഹ്രുവാണ് പുതിയ സംഗ്രഹാലയം ഉദ്ഘാടനം ചെയ്തത്.
നന്ദിനി: ഹൃദയ്കുഞ്ജിന്റെ വലതുഭാഗത്തായ് സ്ഥിതിചെയ്യുന്ന പഴയ ആശ്രമ അതിഥിമന്ദിരമാണ് നന്ദിനി. അന്ന് ആശ്രമത്തിലെത്തിയിരുന്ന ഇന്ത്യക്കാരും വിദേശീയരും താമസ്സിച്ചിരുന്നത് ഇവിടെയാണ്.
വിനോബാ കുടീരം: ആശ്രമത്തിലെത്തിയ ആചാര്യ വിനോബാ ഭാവേ താമസിച്ചിരുന്ന് ഇവിടെയാണ്. അദ്ദേഹത്തിന്റെ ബഹുമാനാർഥമാണ് ഈ വീടിന് വിനോബാ കുടീർ എന്ന പേരുനൽകിയത്. ഇതിനോടുചേർന്നു നിൽക്കുന്ന മന്ദിരമാണ് മീരാ കുടീരം.
ഉപാസനാ മന്ദിരം: ഹൃദയ്കുഞ്ജിനും മഗൻ കുടീരത്തിനും ഇടയിൽ സ്ഥിതിചെയ്യുന്ന പ്രാർത്ഥനാലയമാണ് ഇത്. പ്രാർത്ഥനകൾക്കു ശേഷം ഗാന്ധിജി ആശ്രമവാസികളുടെ സംശയങ്ങൾ നിവർത്തിച്ചുകൊടുത്തിരുന്നതും അവരുമായ് സംവദിച്ചിരുന്നതും ഇവിടെവെച്ചാണ്.
